Η συνολική διαδικασία σχηματισμού ενός σταλακτίτη έχει ως εξής:
Το νερό της βροχής εισρέει στο έδαφος μέσα σε σχισμές και ρωγμές. Εφόσον πρόκειται για ασβεστόλιθους έχει την ικανότητα μέσα από συγκεκριμένες χημικές διαδικασίες να τους διαλύει και να συγκεντρώνει δισανθρακικό ασβέστιο. Μόλις το κορεσμένο από το δισανθρακικό ασβέστιο νερό φτάσει στην οροφή ενός σπηλαίου αρχίζει να στάζει ή και να τρέχει με μεγαλύτερη ροή προς τα κάτω. Στο σημείο αυτό της ροής, κάθε σταγόνα, πριν πέσει, αφήνει σε σχηματισμό δακτυλίου ανθρακικό ασβέστιο, στο οποίο έχει μετατραπεί το αρχικά διαλελυμένο δισανθρακικό ασβέστιο μετατρέπεται σε ανθρακικό ασβέστιο (δυσδιάλυτο), σχηματίζοντας τον σταλακτίτη.
Οι σταλακτίτες ανάλογα με την ποσότητα ανθρακικού ασβεστίου που κουβαλάει το νερό και ανάλογα με τη ροή και την ταχύτητά της, μπορούν να σχηματιστούν μέσα σε ελάχιστα χρόνια ή και μετά από την παρέλευση αιώνων. Σε κάθε περίπτωση όμως δημιουργούνται διάφοροι σχηματισμοί, πολλές φορές εντυπωσιακοί, που μένουν αξέχαστοι σε όσους τους έχουν δει.
Οι χρωματισμοί των σταλακτιτών προέρχονται από διάφορα οξείδια, που περιέχονται διαλυμένα μέσα στο νερό. Έτσι, για παράδειγμα, οξείδια του σιδήρου θα δώσουν κόκκινους χρωματισμούς, ενώ οξείδια το μαγγανίου καστανομέλανες.
Στο σημείο που οι σταγόνες φθάνουν στο έδαφος σχηματίζονται οι σταλαγμίτες. Οι σταλαγμίτες σχηματίζονται με τον ίδιο τρόπο με τους σταλακτίτες, από το υπόλοιπο του ανθρακικού ασβεστίου που συμπαρασύρει η σταγόνα στο πέσιμό της, το οποίο πλέον το εναποθέτει στο έδαφος. Πολλές φορές οι σταλακτίτες ενώνονται με τους σταλαγμίτες από κάτω και δημιουργούν τις κολώνες. Πρόκειται για εντυπωσιακούς σχηματισμούς, που μπορούν να φθάσουν αρκετά μέτρα σε ύψος.